Ukrayna (Ukraynaca: Україна, transliterasyon: Ukrayina), Doğu Avrupa‘da bir ülke.[7] 603.628 km2 yüz ölçümüyle tamamı Avrupa‘da olan en geniş ülkedir.[8][9][10] Doğusunda ve kuzeydoğusunda Rusya, kuzeybatısında Beyaz Rusya, batısında Polonya, Slovakya ve Macaristan, güneybatısında Romanya ve Moldova ile kara sınırı vardır. Ayrıca güneyde Karadeniz ve Azak Denizi‘ne kıyısı bulunmaktadır.
Ukrayna yasama, yürütme ve yargının ayrı olduğu, yarı başkanlık sistemi ile yönetilen bir üniter devlettir. Başkenti ve en büyük şehri Kiev‘dir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana Ukrayna, yedek ve yarı askerî güçler de hesaba katıldığında Rusya’nınkinin ardından Avrupa’daki en büyük ikinci silahlı kuvvetlere sahiptir.[11]
Tarihçe
Ukrayna adı, eski Slav dilinde “sınır ülkesi” anlamına gelmektedir ancak şimdi bilimsel çevrelerde başka görüşler de vardır. Eskiden Ukrayna’ya Rutenya (Rus, Русь) da denilmekteydi. Ukrayna, Slavlardan önce sırayla İskitler (Sakalar), Hunlar, Hazar Kağanlığı, Kıpçaklar, Peçenekler, Kumanlar, Oğuzlar ve Altınordu Devleti, Osmanlı Devleti tarafından kontrol edilmiştir. Günümüzde Ukrayna’nın başkenti olan Kiev, 9. yüzyılın ortalarına kadar Hazar Kağanlığı‘nın bir parçasıydı. Peçenekler Kiev şehrine Türkçe ”Sambat” adını vermişlerdi. 860 yılı civarında Viking kralı Rurik’in komutanları tarafından Hazar Kağanlığı’nın elinden alındı ve Kiev Knezliği‘nin bir parçası oldu. 14. yüzyılda Ukrayna topraklarının doğu kısmı Kiev dahil Litvanya Grandüklüğü’nün eline geçti. Batı kısımlar ise Lehistan Krallığı’nın bir parçası haline geldi.
16. yüzyıl ortalarında Dinyeper Irmağı boylarındaki Zaporizya bölgesinde yaşayan bazı gruplar örgütlenerek devletimsi bir birlik oluşturdular. Kozak, Kosak, Cossack, Kossak, Kazak, Rus Kazakları olarak da adlandırılırlar.[12] Ukrayna ve Güney Rusya yerli halklarının karışımı ile 15. yüzyıl dolaylarında Don ve Dinyeper nehirleri civarında ortaya çıkan etnik topluluk.[13] Kazakların bugün Kazakistan’da yaşayan Türk topluluğuyla bir alakaları yoktur. Kazak sözcüğü eski Türkçede maceracı ve özgür insan anlamındadır.
Kendilerine Kazak adını veren bu savaşçı insanlar; Lehistan, Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusya’sını talan ederek geçimlerini sağlıyorlardı. 1648 yılında Bohdan Khmelnytsky’nin önderliğindeki Kazaklar, Lehistan’a karşı büyük bir ayaklanma çıkardılar. Rusya’nın desteğiyle çıkarttıkları bu ayaklanmada başarılı olan Kazaklar Lehistan’dan özerklik kazanarak Zaporizya’da tarihteki ilk Ukrayna devleti olan Kazak Atamanlığı’nı kurdular. 17. yüzyılın ikinci yarısında bu bölge; Lehistan, Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusya’sı arasında büyük çekişmelere sahne oldu ancak Lehistan ve Osmanlı Devleti‘nin zayıflaması üzerine bu durumdan Rusya karlı çıktı. 18. yüzyılın sonunda Lehistan’ın parçalanması sonucu Rusya, Ukrayna’nın büyük bir bölümüne el koydu.
I. Dünya Savaşı‘ndan sonra, 1919 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet, 1922 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği‘ne katıldı. II. Dünya Savaşı başladıktan sonra, 22 Haziran 1941 tarihinde Alman Wehrmacht birlikleri, Sovyetler Birliği’ne girdiler. İşgal döneminde, 5-8 milyon civarında Ukraynalı yaşamını kaybetti; 500 bin civarında Yahudi, Naziler tarafından öldürüldü.
Ukrayna’nın Sovyet dönemi tarihindeki en önemli olaylardan birisi de 26 Nisan 1986 tarihindeki Çernobil reaktör kazasıdır. Bu kazadan dolayı ortaya çıkan radyoaktif serpinti, 350.000 kişinin olay bölgesinden uzaklaştırılmasına neden oldu. 8 Aralık 1991‘de Beyaz Rusya, Rusya ve Ukrayna ortak bir karar alarak Sovyetler Birliği’ni resmen ortadan kaldırmaya karar verdi. Bağımsız Devletler Topluluğu ilan edildi ve Ukrayna bağımsız bir ülke haline geldi. 2004 yılında, Ukrayna tartışmalı bir ülke başkanlığı seçimi yaşadı. Turuncu Devrim adı verilen protestolar sonucu seçimler yenilendi ve Viktor Yuşçenko devlet başkanı seçildi. 2014 yılının başında gerçekleşen halk ayaklanması sonucunda devlet başkanı Viktor Yanukoviç istifasını vermek zorunda kaldı. Bu iç karışıklar yüzünden ve Kırım’da yapılan referandum sonucunda Rusya Kırım’ı ilhak etti.
Coğrafya
603.628 km2 (233.062 mi2) yüz ölçümü ve 2.782 km (1.729 mi) kıyı şeridi ile Ukrayna, dünyadaki en geniş 46. ülkedir. Tamamı Avrupa’da olan en geniş ülke ve Avrupa’daki en geniş ikinci ülkedir (Rusya’nın Avrupa’daki bölümünden sonra).
Politika
İdari bölünüş
Ekonomi
Tüm SSCB devletlerinde olduğu gibi Ukrayna’da da ekonomi ve üretimin bütün sektörleri başta Rusya olmak üzere diğer Sovyet cumhuriyetlerine bağlıydı. 1991‘de SSCB dağıldıktan sonra Ukrayna’da birçok fabrika ve işletme kalmıştı ancak yeni kurulan ülkeler derin ekonomik ve siyasal krizler yaşamakta oldukları için Sovyetler zamanındaki ilişkiler kesilmişti; bu nedenle işletmeler, fabrikalar çalışamıyordu. Yeni piyasa koşullarında ekonominin yeniden yaşama dönüştürülmesi ve canlandırılması yıllar aldı. Haksız özelleştirme sonucu SSCB’den kalan fabrikaların çoğu yeni oligarşinin temsilcilerine neredeyse bedava satılmıştı.
Şimdi Ukrayna’nın ekonomisi canlanmış durumda, çok iyi çalışmaktadır. Ukrayna’da maden kömürü rezervleri çoktur ancak yeni teknolojilerin yetersizliği nedeniyle maden kömürü çıkarımı pek gelişmiş değildir ve ocaklarda sık sık gaz patlamaları meydana gelmektedir. Başlıca ihracatlar, maden kömürü; büyük çaplı borular ve hurda demirdir. Ukrayna’nın tarımı gelişmiştir ancak AB ve WTI (DTÖ) engelleri yüzünden Ukrayna tarım ürünlerini fazla ihraç edememektedir. Doğal gaz konusunda Ukrayna, tüm Avrupa gibi Rusya’ya bağlıdır; petrol konusunda da Rusya’ya ve Asya ülkelerine bağımlılık söz konusudur. Ukrayna’da sıradan yurttaşların yaşam düzeyi orta; yoksul sayılabilen insanların sayısı, tüm nüfusun %0,7’si civarındadır. Aynı zamanda iktidarda bulunanlar (oligarşi) çok zenginlerdir. 2007-2008 başında enflasyon oranları yükselmiştir (2007 – %17; Ocak 2008 – % 2,9).Ukrayna’nın gelişmişlik oranı %87,3 tür. Son yıllarda sanayileşme ve teknoloji büyük bir artış göstermiştir. Sonuç olarak Ukrayna, Doğu Avrupa’nın 2. gelişmiş ülkesidir.
2016’da, 2010’dan bu yana ilk kez ekonomi% 2’den fazla büyüdü. Dünya Bankası‘nın açıklamasına göre, büyüme 2017’de% 2, 2018’de% 3.5 olarak öngörülüyor[17].
Demografi
Etnik gruplar
Eski zamanlarda Ukrayna’ya Rutenya da denmiştir. Bilimsel açıdan kabul edilen, en yaygın görüş; Ukraynalıların, Rusların ve Belorusların (Beyaz Rusların), tahminen 14-16. yüzyıllarda Doğu İslav kavimlerinden kaynaklanmış olmaları şeklindedir. Öte yandan, Sovyet kaynakları ve günümüz Rusya Federasyonu’nda kabul edilen kaynaklar, Ukraynalıların ve Belorusların Ruslardan geldiklerini söyler ancak 8-9. yüzyıllarda kurulan, merkezi çağdaş Ukrayna’nın başkenti Kiev’de bulunan ve sonradan Kiev Rus Devleti adı verilen devlette eski Slav kavimlerinin temsilcilerinin yaşadıkları bir gerçektir ve mevcut vakayinamelerde ulus olarak Rus, Ukraynalı adı geçmiyor.
Bu konuda, günümüz Ukrayna’sında yaygın kaynaklar aslında Rusların Ukraynalılardan kaynaklandığını iddia eder. Yaklaşık 14. yüzyıla kadar varlığını sürdüren eski Kiev Rus Devleti’nde yaşayan ulus, Ukraynalılarmış; Moğollar geldikten sonra Ukraynalıların çoğu, Kiev’i terk edip kuzeye doğru göç etmeye başlamış ve sonra, yeni bir devletin başkenti olacak Moskova adlı bir kenti kurmuş. Yeni devletin adı, Moskova Rus Devleti; sonra Rus Çarlığı, sonra da Rus İmparatorluğudur yani bu görüşe göre, günümüzde Moskova’da ve etrafında yaşayan ulus, Kiev’den gelen Ukrayna kökenli ulusmuş; Kiev’de ve Ukrayna’da günümüzde yaşamakta olan ulus ise Ukraynalı ve Moğol-Tatar karışımıymış, diye bir görüş de yaygındır. Ruslar, SSCB zamanında Ukraynalılara yoğun bir şekilde baskı yapmışlar; onlara Rus kültür ve dilini yoğun bir şekilde aşılamışlardır. Öyle ki, Ukraynalıların ayrı bir ulus olduğunu düşünenler hapse atılmış; baskı altına alınmıştır. Yoğun baskılar sonucu Ukraynalılar, ayrı bir ulus olduklarını ayrı bir dil konuştuklarını yıllarca kimseye anlatamamışlardır. Bağımsızlıktan sonra Ukrayna dili resmi dil olmuş, okullarda ve günlük yaşamda Ukrayna dili yoğun bir şekilde kullanılmaya başlamıştır.
2001 Ukrayna nüfus sayımında etnik dağılım, toplam sayılan 48.457.100 kişi üzerinden değil, yerleşik nüfus olan 48.241.000 kişi üzerinden yapılmıştır.[18]
| Region | 2001 Nüfusu (bin) |
2001 Nüfusu (%) |
1989 Nüfusu (%) |
Değişim (%) |
|---|---|---|---|---|
| Ukraynalılar | 37541,7 | 77,8 | 72,7 | 100,3 |
| Ruslar | 8334,1 | 17,3 | 22,1 | 73,4 |
| Beyaz Ruslar | 275,8 | 0,6 | 0,9 | 62,7 |
| Moldovalılar | 258,6 | 0,5 | 0,6 | 79,7 |
| Kırım Tatarları | 248,2 | 0,5 | 0 | 530,0 |
| Bulgarlar | 204,6 | 0,4 | 0,5 | 87,5 |
| Macarlar | 156,6 | 0,3 | 0,4 | 96,0 |
| Romenler | 151,0 | 0,3 | 0,3 | 112,0 |
| Lehler | 144,1 | 0,3 | 0,4 | 65,8 |
| Yahudiler | 103,6 | 0,2 | 0,9 | 21,3 |
| Ermeniler | 99,9 | 0,2 | 0,1 | 180,0 |
| Yunanlar | 91,5 | 0,2 | 0,2 | 92,9 |
| Tatarlar (Kazan Tatarları) | 73,3 | 0,2 | 0,2 | 84,4 |
| Romenler | 47,6 | 0,1 | 0,1 | 99,3 |
| Azeriler | 45,2 | 0,1 | 0 | 122,2 |
| Gürcüler | 34,2 | 0,1 | 0 | 145,3 |
| Almanlar | 33,3 | 0,1 | 0,1 | 88,0 |
| Gagavuzlar | 31,9 | 0,1 | 0,1 | 99,9 |
| Other | 177,1 | 0,4 | 0,4 | 83,9 |
10 yılda bir yapılması planlanan nüfus sayımı her yıl ertelenmiş, sonunda Devlet İstatistik Hizmetleri tarafından 2016 yılında gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.[19]
Kırım Tatarları
Kırım Tatarları ya da Kırım Tatar Türkleri, anayurtları Karadeniz‘in kuzeyindeki Kırım Yarımadası olan ulustur. Ukrayna’nın ana Müslüman unsurunu teşkil ederler.Yoğun olarak Kırım, Özbekistan, Tuna Irmağı‘nın Karadeniz‘e döküldüğü bölge (Romanya ve Bulgaristan) ve Türkiye‘de yaşarlar. Türkiye’de 2 milyondan fazla kişinin Kırım-Tatar kökenli olduğu tahmin edilmektedir.
Kırım Tatarları, II.Dünya Savaşında Ruslar tarafından Almanlarla iş birliği yaptıkları gerekçesiyle Kırım’dan Sibirya’ya ve Orta Asya’ya sürülmüşlerdir. Bu sürgünler esnasında binlerce Kırım Tatarı trenlerle Sibirya’ya giderken soğuk ve açlıktan yollarda ölmüştür; daha sonra Kırım’a dönmelerine izin verilmiştir. Bugün, Kırım Tatarları Kırım nüfusunun yaklaşık %13 kadarını meydana getirmektedirler ve zaman içinde sürgündeki Tatarlar da geri dönerek yoğunluğu arttırmaktadırlar.
Kültür
Ukrayna gelenekleri, ülkedeki yaygın din olan Hristiyanlıktan etkilenmiştir.
0,740